مفاهیم و قواعد استراتژی و تصمیم‌گیری استراتژیک محدود به فضای کسب‌وکار نیستند. بسیاری از این مفاهیم و قواعد را می‌توان در عرصه‌های دیگر، از جمله زندگی شخصی به‌کار گرفت. یکی از این مفاهیم مزیت رقابتی است که البته بیشتر آن را در زمینه کسب‌وکار و بنگاه‌داری مورد استفاده قرار می‌دهند، اما این مفهوم و به ویژه مزیت رقابتی ناپایدار در شرایط امروزی کشورمان، برای زندگی شخصی نیز کاربرد دارد. ایران در شش ماه نخست سال ۹۷ شرایط ویژه‌ای را از سر گذرانده است. افزایش تهدیدهای بین‌المللی، سایه تحریم‌های جدید، نرخ فزاینده تورم، افزایش قیمت ارز و کاهش ظرفیت تولید در بسیاری از صنایع و شرکت‌ها سبب شده تا فضای کسب‌وکار و به تبع آن، بازار اشتغال آسیب فراوانی را متحمل شود. در چنین شرایطی می‌توان استراتژی‌های متفاوتی را به‌کار گرفت و یکی از این استراتژی‌ها، آمادگی در برابر طوفان است. طوفانی که ممکن است به قیمت از دست دادن شغل یا کسب‌وکارتان منجر شود. فرض کنید در یک کشتی وسط اقیانوس هستید و ابرهای سیاه و متراکم لحظه به لحظه محدوده بیشتری از افق را اشغال می‌کنند و احتمال مواجهه با طوفان و گردباد به شدت رو به افزایش است. در چنین شرایطی دست روی دست می‌گذارید؟

ما انسان‌ها مانند سازمان‌ها و شرکت‌های تجاری مزیت‌های رقابتی مشخصی داریم که ممکن است به شکل قدرت تحلیل، مهارت‌های ریاضی، توانایی سخنرانی و استفاده از هوش کلامی، یا حتی قدرت بدنی نمود پیدا کنند. معمولاً ما زمانی به موفقیت دست پیدا می‌کنیم که مزیت‌های رقابتی شخصی‌مان از حداقل تناسب با ماهیت شغل و حرفه‌مان برخوردار باشند. اما تغییر و تحولات فضای کسب‌وکار دیگر به ما اجازه نمی‌دهد تا سی سال را با اتکا به یک مزیت رقابتی پیش برویم و تمام زندگی حرفه‌ای‌مان را به آن مزیت رقابتی گره بزنیم. واقعیت اینجاست که مزیت رقابتی پایدار نه تنها برای بسیاری از سازمان‌ها و صنایع بی‌معنا شده است، بلکه در زندگی شخصی نیز کاربرد خود را از دست داده و باید به جای اتکا به یک مزیت رقابتی پایدار، روی مجموعه‌ای از مزیت‌های رقابتی ناپایدار سرمایه‌گذاری کنیم و در طول زمان، با رعایت معیارها و شاخصه‌های تصمیم‌گیری استراتژیک به تقویت و پرورش این مجموعه مزیت‌های رقابتی ناپایدار بپردازیم و مدام آن را به‌روز کنیم. قبل از مطالعه ادامه این مطلب، به این فکر کنید که در کسب‌وکار و جایگاه حرفه‌ای فعلی‌تان چه مزیت‌های رقابتی‌ای دارید و سپس فهرست مزیت‌های‌تان را با مواردی تکمیل کنید که در نظر شما مزیت رقابتی به شمار می‌آیند، اما در جایگاه حرفه‌ای فعلی‌تان به آنها نیازی ندارید. بعد از این کار، روی عنوان ذیل کلیک کنید و به سئوالات پرسشنامه آن که از کتاب نهایت مزیت رقابتی برگرفته شده‌اند، پاسخ بدهید.

پاسخ به این پرسش‌ها ذهن شما را به حرکت وا می‌دارد. اگر پیدا کردن یک موقعیت شغلی مشابه برای شما دشوار باشد و کاملاً به حقوق ماهیانه‌تان وابسته هستید، در معرض تهدید بزرگی قرار دارید و باید تدبیری برای استراتژی در زندگی شخصی خودتان بکنید. اقتصاد ایران شرایط ویژه‌ای را سپری می‌کند و به نظر می‌رسد، کاهش فرصت‌های شغلی یکی از نتایج محسوس روند جاری باشد. بنابراین نیاز دارید از آمادگی در برابر طوفان برخوردار باشید. این نشانه‌ها می‌توانند بخشی از هشدارهایی باشند که به شما کمک کنند تا پیش از وقوع طوفان، از آن آگاه شوید:

• من از محصولات و خدمات سازمانی که در آن کار می‌کنم، استفاده نمی‌کنم.
• با وجود تداوم روند سرمایه‌گذاری‌های سازمانم، نرخ بازده یا رشد آن چندان محسوس نیست.
• گزینه‌های جایگزینِ ارزان‌تر یا ساده‌تری به جای محصولات و خدمات ما در دسترس مشتریان است.
• رقابت از سوی شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که تصورش را نمی‌کردیم، پدیدار شده است.
• از دید کارکنان جدید، سازمان خوبی برای کار کردن به شمار نمی‌آئیم.
• نیروهای کلیدی به دلایل مختلف در حال ترک سازمان هستند.
• قیمت سهام‌مان به طور مداوم در حال افت است.
• شیب منحنی رشدمان کند شده یا حتی روند معکوس را در پیش گرفته است.
• در دو سال گذشته نوآوری خاصی نداشته‌ایم و محصول جدیدی به بازار عرضه نکرده‌ایم.
• اعضای هیئت‌مدیره و سهامداران عمده، روند برداشت سود سرمایه‌شان را شدت بخشیده‌اند.

برای آمادگی در برابر چنین طوفانی می‌توانید چندین استراتژی را به طور توأمان به‌کار بگیرید. البته نظر شخصی من این است که واژه “می‌توانید” واژه اشتباهی‌ست و اگر این نشانه‌ها را می‌بینید یا به هر دلیلی، طوفان را محتمل می‌دانید، “باید” چندین استراتژی را به طور توأمان به‌کار بگیرید و با ارزیابی در مقاطع منظم، نسبت به تداوم پیگیری این استراتژی‌ها یا خاتمه آنها تصمیم‌گیری کنید و توجه ویژه‌ای به مزیت رقابتی ناپایدار خود داشته باشید. این استراتژی‌ها عبارتند از:

یادگیری مهارت‌های جدید از طریق شرکت در دوره‌های آموزشی رایج یا دوره‌های آموزشی آنلاین

یادگیری مهارت‌های جدید از طریق برعهده گرفتن نقش‌های داوطلبانه در سازمان‌های جدید

انتقال دانش از طریق مطالعه نظام‌مند یک حوزه دانش تئوریک (که می‌تواند قدرت تحلیل‌گری شما را افزایش دهد)

فعالیت و حضور موثر در شبکه‌های حرفه‌ای (انجمن‌های صنفی، انجمن‌های علمی، گروه فارغ‌التحصیلان و …)

استفاده صحیح از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی حرفه‌ای (مانند لینکدین)

بررسی امکان‌پذیری تبدیل بخشی از دانش یا تجربه‌تان به یک محصول یا دوره آموزشی

بررسی امکان‌پذیری ارائه تجربه‌های‌تان در قالب مشاوره

بازآفرینی حرفه فعلی‌تان در قالب کسب‌وکار بدیل (راه‌اندازی مقیاس کوچک‌تر و جمع‌وجورتر از کسب‌وکاری که در حال حاضر در آن کار می‌کنید)

جست‌وجوی فرصت‌های مشارکت و تیم‌سازی برای برعهده گرفتن کارهای پروژه‌ای، برگزاری دوره‌های آموزشی، اجرای پروژه‌های مشاوره و راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مرتبط یا نامرتبط با وضع فعلی‌تان

استفاده از فرصت حضور در بازارهای جانبی (برای مثال، بازار سرمایه)

ساده‌ترین واکنش در شرایط فعلی، افسوس خوردن برای از دست رفتن امنیت و ثبات اقتصادی کشور است. هیچ‌کدام‌مان شکی نداریم که در شرایط نگران‌کننده‌ای به سر می‌بریم و هزینه‌های اجتماعی و بحران‌های ناشی از این وضعیت یک تهدید جدی برای آینده کشور، فضای کسب‌وکار و زندگی شخصی تک تک ماست. اما حتی اگر شرایط اقتصادی رو به رشدی هم داشته باشیم، از گزند تغییر و تحول تکنولوژی و مدل‌های کسب‌وکار در امان نیستیم و ممکن است آن دسته از مزیت‌های رقابتی که برای‌مان درآمدزا بوده‌اند، دیگر کارایی نداشته باشند. بنابراین لازم است در هر برهه‌ای، با واقع‌نگری خودمان را برای طوفان آماده کنیم و استراتژی زندگی شخصی روشنی داشته باشیم. در این صورت، همان‌طور که کشتی‌های آماده به سلامت از دل طوفان‌ها عبور می‌کنند؛ ما هم می‌توانیم زندگی شخصی‌مان را با مدیریت مزیت رقابتی ناپایدار از طوفان‌های تغییر و تحولات و نوسانات، به سوی اقیانوس‌های آبی و آزاد هدایت کنیم.