وجود هیئت مدیره یک اصل بدیهی در اداره بنگاه‌های اقتصادی و حتی موسسات غیرانتفاعی و عمومی است و کسی نمی‌تواند اصل وجود هیئت مدیره را زیر سئوال ببرد. با این‌حال، بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها هیئت مدیره دارند، اما این هیئت مدیره‌ها نمایشی هستند و فقط برای پوشاندن خلأ قانونی و ایجاد سطحی از برند و وجهه شکل گرفته‌اند. به عبارت دیگر، این هیئت مدیره‌های نمایشی صرفاً به‌منظور مشروعیت بخشی به سازمان، فعالیت‌های سازمان و تصمیم‌هایی که توسط تیم مدیران اجرایی اتخاذ شده‌اند شکل می‌گیرند و اثری از اسامی مندرج در اعضای هیئت‌مدیره به جز ذیل صورتجلسه‌ها در سازمان مشاهده نمی‌شود.
این وضعیت، یک مسئله ویژه را پدید می‌آورد که شاید در وهله نخست مشابه با مفهوم اثربخشی هیئت مدیره‌ها باشد. اما اینطور نیست. وقتی می‌توانیم از چنین مفهومی صحبت کنیم که هیئت مدیره در راستای یک چشم‌انداز شفاف از نقش‌ها و وظایف هیئت مدیره شکل گرفته باشند، اما وقتی هیچ چیز سر جای خودش نیست، صحبت از اثربخشی بیهوده و بی‌معنی می‌شود! شاید اینجا بد نباشد که کمی لنز دوربین را جابه‌جا کنیم و به جای ارزیابی اثربخشی هیئت مدیره، به خود ارزیابی هیئت مدیره بپردازیم. یک خود ارزیابی می‌تواند به اعضای هیئت مدیره‌ها کمک کند تا درک بهتری از وضعیت هیئت مدیره‌ای که عضویت در آن را پذیرفته‌اند داشته باشند و بر همین مبنا، اقداماتی را در جهت بهبود وضعیت انجام دهند یا پیش از آنکه چنین رابطه‌ای به شخصیت حرفه‌ای آنها لطمه وارد سازد، از آن خارج شوند.
بر مبنای همین نگاه، مجموعه‌ای از چند پرسش کلیدی را در قالب یک خود ارزیابی هیئت مدیره تنظیم کرده‌ام که با نگاهی کلان‌نگر، به واکاوی هیئت مدیره از منظر داخلی (نگاه به هیئت مدیره از زاویه دید یک عضو آن) می‌پردازد و می‌تواند نقطه شروع خوبی برای سنجش تمایز هیئت مدیره‌های واقعی از نمایشی باشد:
هیئت مدیره برای ایفای مسئولیت‌ها و تصمیم‌گیری پیرامون مسائل مختلف به تمامی اطلاعات و تحلیل‌های لازم دسترسی دارد.
هیئت مدیره برای ایفای مسئولیت‌ها و تصمیم‌گیری پیرامون مسائل مختلف در طول سال به تعداد کافی جلسه و گردهمایی دارد.
هیئت مدیره درک روشنی از رویکرد و مسئولیت شرکت در قبال گروه‌های مختلف ذی‌نفعان دارد.
هیئت مدیره در فرایند تصمیم‌گیری به ارزش‌آفرینی برای گروه‌های مختلف ذی‌نفعان فکر می‌کند.
هیئت مدیره در تدوین استراتژی، تاثیرگذاری هر تصمیم را بر گروه‌های مختلف ذی‌نفعان ارزیابی می‌کند.
هیئت مدیره در تصمیم‌گیری‌های کلیدی نظیر ادغام و تملیک یا مدیریت پرتفوی، گروه‌های مختلف ذی‌نفعان را در نظر می‌گیرد.
هیئت مدیره از انطباق رویه‌های گزارش‌دهی و افشای اطلاعات داخلی شرکت با انتظارات ذی‌نفعان اطمینان حاصل می‌کند.
هیئت مدیره از کفایت دامنه، گستره و کیفیت تعاملات و ارتباطات با گروه‌های مختلف ذی‌نفعان اطمینان حاصل می‌کند.
هیئت مدیره شامل اعضایی می‌شود که اگرچه از حیث تجربه، تخصص و پیشینه کاری ترکیب متنوعی دارند، اما تعهد به شرکت و منفعتش میان آنها مشترک است.
هیئت مدیره شامل اعضایی می‌شود که علاوه بر منفعت شرکت، قادر به درک منافع عمومی جامعه باشند.
هیئت مدیره نسبت به ریسک‌های ناشی از مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی کلان آگاهی دارد.
هیئت مدیره نقش شرکت در ایجاد ریسک‌های کلان اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی را مورد توجه قرار می‌دهد.
هیئت مدیره نظارت دقیقی بر سیاست‌های جبران خدمات (حقوق، مزایا، پاداش) و نحوه اجرایی‌شدن آنها در تمام سازمان دارد.
هیئت مدیره امور جبران خدمات گروه‌های خاص (اقلیت‌های نژادی یا مذهبی، معلولان) و کارکنان پایین‌تر رده سازمان را به‌دقت تحت نظر قرار می‌دهد.
هیئت مدیره در جبران خدمات مدیران اجرایی مواردی شامل میزان نقش‌آفرینی آنها در خلق نتایج و همسویی با اهداف استراتژیک شرکت را نیز در نظر می‌گیرد.
هیئت مدیره در جبران خدمات اعضای خود امتیازهای ویژه یا پاداش‌های ایستا (فاقد ارتباط با عملکرد) را در نظر نمی‌گیرد.
هیئت مدیره زمان مناسب و کافی را برای بررسی مسائل چالش‌برانگیز، پیچیده و دشوار و تصمیم‌گیری پیرامون آنها صرف می‌کند.
هیئت مدیره از طرح دیدگاه‌های انتقادی و مخالف با نظرات اکثریت استقبال می‌کند و از مدیران اجرایی غیرعضو بر حسب مورد برای حضور در جلسات هیئت مدیره و ارائه چنین دیدگاه‌هایی دعوت به‌عمل می‌آورد.
هیئت مدیره از ارزیابی تصمیم‌های استراتژیک از جنبه‌ها و زوایای دید مختلف اطمینان حاصل می‌کند.
هیئت مدیره از وجود سناریوهای جایگزین برای تصمیم‌ها و برنامه‌های شرکت اطمینان حاصل می‌کند.
هیئت مدیره از وقوع بحث‌های جدی و چالش‌برانگیز پیرامون تصمیم‌ها استقبال می‌کند، بدون اینکه چنین بحث‌هایی به کلیت هیئت مدیره و کارکرد آن لطمه‌ای وارد سازد.
هیئت مدیره فرایند تصمیم‌گیری را به گونه‌ای پیش می‌برد که هر یک از اعضا بتوانند با منطق و دلیل تصمیم‌های هیئت مدیره را برای اشخاص خارج از هیئت مدیره تشریح کرده و از آنها دفاع کنند.
هیئت مدیره زمینه مشارکت و اظهارنظر را برای تمامی اعضا، فارغ از تفاوت‌های سنی، جنسیتی، نژادی، مذهبی، تخصصی و تجربی فراهم می‌کند.
هیئت مدیره روال مشخصی را برای ارزیابی عملکرد هر یک از اعضا و تصمیم‌گیری درباره نتایج محتمل ارزیابی‌ها دارد.
هیئت مدیره از وجود ذهنیت باز و انعطاف‌پذیری میان اعضا برای پذیرفتن اعضای جدیدی که به لحاظ سنی، جنسیتی، نژادی، مذهبی، تخصصی و تجربی دارای خصیصه‌های متفاوتی باشند، اطمینان حاصل می‌کند.
