حیطه موضوعی استراتژی همکارانه و مسائل مختص به طراحی و راهبری اتحادهای استراتژیک از پراقبال‌ترین موضوعات پژوهشی در دانش استراتژی به شمار می‌آیند و علاوه بر اقبال محققان، توجه سیاست‌گذاران و مدیران سازمان‌ها را هم به خود جلب کرده‌اند. بخش مهمی از این اقبال ناشی از ناکارآمدی شیوه‌های متداول و مرسوم در رقابت و ارزش‌آفرینی است که منجر به توسعه مفهوم استراتژی همکارانه و مشارکتی در کنار استراتژی رقابتی شده است. توسعه این مفهوم به ویژه در اقتصادهایی مانند اقتصاد ایران از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ زیرا بنگاه‌های ایرانی در بسیاری از صنایع فاقد توانمندی و قابلیت‌های لازم برای حضور در عرصه بین‌المللی هستند و اتحاد با یک شریک شناخته‌شده می‌تواند راه را برای ورود آنها به بازار بین‌الملل چه از جنبه تکنولوژیک و چه از جنبه بازارسازی تسهیل کند.
با‌این‌حال شکل‌گیری اتحادهای استراتژیک چندان ساده نیست و راهبری آنها، حتی از شکل‌گیری‌شان هم پیچیده‌تر است. اندیشمندان استراتژی معتقدند دو چالش در راهبری اتحادها از وزن و اهمیت بیشتری برخوردارند: (۱) زیربناهایی که رابطه را به وجود می‌آورند، و (۲) سطحی از یکپارچگی که رابطه را حفظ می‌کند. به همین دلیل طیف گسترده‌ای از صورت‌مسئله‌های تحقیقاتی پیرامون شکل‌گیری و تداوم اتحادهای استراتژیک وجود دارد که پاسخ به آنها از حیث نظری و عملی حائز اهمیت فراوانی است و یکی از آنها، نظام کنترلی است که هم در قالب زیربنا، بستری برای شکل‌گیری اتحاد است و هم رابطه پدیدآمده در اثر اتحاد را حفظ می‌کند.
در آخرین پژوهشم که با عنوان مدلی برای حاکمیت در شراکت‌های راهبردی فرامرزی در نشریه پژوهش‌های مدیریت در ایران (۱۴۰۰، دوره ۲۵، شماره ۳) منتشر شده است، به صورت مسئله مدل حاکمیت شرکتی در اتحادهای استراتژیکی که میان حداقل یک شریک ایرانی و یک شریک غیرایرانی شکل گرفته‌اند، پرداخته‌ام و این مسئله را با رویکرد داده بنیاد در ۱۱ اتحاد استراتژیک مختلف مورد ارزیابی قرار داده‌ام. یافته‌های حاصل از پژوهش در وهله نخست یک دسته‌بندی از مولفه‌های موثر بر مدل حاکمیت را به شرح ذیل نشان می‌دهد:
شرایط شکل‌گیری اتحاد: استراتژی اتحاد، محرکه‌های شکل‌گیری اتحاد، انتخاب شرکا
سازماندهی اتحاد: ساختار مالکیت اتحاد، الگوی ارتباطات شرکا، نظام کنترلی
انتظارات ذی‌نفعان اتحاد: مدیریت تعاملات، قابلیت اتکای شریک، انتظارات قانونی، انتظارات نهادی
اقتضائات بین‌المللی: قوانین تجاری، شرایط سیاسی، فاصله فرهنگی
پایداری اتحاد: پایداری استراتژیک، پایداری مالی، پایداری عملیاتی
این عوامل در کنار همدیگر مدل حاکمیت اتحادهای استراتژیک بین‌المللی را پدید می‌آورند. در این مدل، اقتضائات بین‌المللی یک پیش‌آیند (مقدمه) و پایداری یک پس‌آیند یا نتیجه حاصل از مدل حاکمیت شرکتی در اتحادهای استراتژیک است.
یافته‌های منتج از تحلیل عمیق داده‌های کیفی در این پژوهش نشان می‌دهند حاکمیت شرکتی در اتحادهای استراتژیک به طور مستقیم و غیرمستقیم متاثر از شرایط شکل‌گیری اتحاد، سازماندهی اتحاد و همچنین، انتظارات ذی‌نفعان اتحاد است. در واقع، شرایط شکل‌گیری اتحاد مانند خاستگاه صنعتی اتحاد نقش اصلی و بی‌واسطه را در نظام حاکمیت شرکتی اتحادهای استراتژیک ایفا می‌کند و دو مولفه سازماندهی و انتظارات ذی‌نفعان از طریق مداخله و تعدیل این رابطه در ایجاد نظام حاکمیت شرکتی تاثیر گذارند.
به علاوه درخصوص اتحادهای چندملیتی، نمی‌توان نقش اقتضائات بین‌المللی را نادیده گرفت و تحلیل روابط نشان می‌دهد اقتضائات بین‌المللی پیش‌درآمدی بر شرایط شکل‌گیری اتحادهای استراتژیک است. در نتیجه با نگاه روایت‌گرانه می‌توان گفت اقتضائات بین‌المللی به واسطه قوانین تجاری، شرایط سیاسی، خاستگاه ملیتی شرکا و فاصله فرهنگی بسترهای شکل‌گیری اتحادهای استراتژیک را تحت تاثیر قرار می‌دهند و بر چیستی اتحاد (استراتژی، اهداف و محرکه‌ها) و کیستی آن (خصیصه‌های شرکا) تاثیر می‌گذارند. در نتیجه شرایط ویژه‌ای که منجر به شکل‌گیری اتحادهای استراتژیک می‌شود، به طور مستقیم بر طراحی سازوکارهای کنترلی و نظام حاکمیت شرکتی آن تاثیر می‌گذارد. اما این رابطه به واسطه تصمیم درباره چگونگی اتحاد (سازماندهی اتحادهای استراتژیک) و انتظارات ذی‌نفعان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و ممکن است منجر به پیدایش یک نظام حاکمیت شرکتی سخت‌گیرانه و رسمی یا یک نظام کنترلی هنجاری و غیررسمی بگردد.
حاصل هرچه باشد، نهایتاً دوام و پایداری اتحادها را از جنبه‌های استراتژیک، مالی و عملیاتی تحت تاثیر قرار می‌دهد و مفهوم حاکمیت شرکتی را در کنار سایر اجزای مفهوم کلان‌تر طراحی سازمان، به عنوان مهم‌ترین مولفه در موفقیت یا عدم‌موفقیت اتحادهای استراتژیک مطرح می‌سازد.
مرجع‌شناسی مقاله:
جلالی، سید حسین، و رحمان سرشت، حسین. (۱۴۰۰). مدلی برای حاکمیت در شراکت‌های راهبردی فرامرزی. فصلنامه پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره ۲۵، شماره ۳، صفحات ۵۱ تا ۷۵ [سایت نشریه | دریافت مقاله]
