در یکی از یادداشت‌هایم در تیرماه، به مهارت تحلیل کسب و کار پرداختم و به ۵ دلیل اصلی که سبب عدم موفقیت در تحلیل کسبوکار می‌شوند اشاره کردم: دویدن روی خط مستقیم، صندلیِ پایِ کتابخانه، سبقت از صف انتظار، ذهن‌های آشفته و رودخانه کم عمق. حالا در این یادداشت که فاصله زیادی هم با یادداشت قبلی‌ام ندارد، قصد دارم درباره منابع تحلیل کسب و کار به چند نکته و سرخط اشاره کنم. معمولاً در کلاس‌های آموزشی، بخش قابل توجهی از هر جلسه را به تحلیل وقایع و روندهای حاکم بر فضای کسبوکار اختصاص می‌دهم و اغلب با این مسئله مواجهم که مخاطب (خواه دانش‌پذیر و خواه هر شخص و جایگاه دیگری) در دستیابی به منابع تحلیل با چالش مواجه است. به همین دلیل این یادداشت را مهم می‌دانم: هم برای تحلیل‌گران کسب و کار، هم برای مدیران و کارشناسان در سازمان‌ها و هم برای دانشجویان و دانش‌پذیران رشته‌ها و گرایش‌های مختلف مدیریت.
چگونه از بخش کم‌عمق رودخانه عبور کنیم؟!
همان‌گونه که در یادداشت قبلی‌ام اشاره کردم، عمقِ کم دانسته‌های‌مان می‌تواند ما را به دام تحلیل‌های سطحی یا ناقص بیاندازد. به عنوان شخصی که در جست‌وجوی مهارت تحلیل کسب و کار هستیم، باید قادر باشیم از بخش کم‌عمق رودخانه عبور کنیم و از منابع غنی، داده‌های اصیل و دانشی که در محیط پیرامونی در دسترس‌مان قرار دارد، برای دستیابی به تحلیل‌های عمیق‌تر و غنی‌تر استفاده کنیم.
عبور از این بخش کم‌عمق نیازمند آشنایی ما با چندین دسته از منابع تحلیل کسب و کار است:
پایگاه‌های داده
پایگاه‌ها و منابعی که داده‌ها، سری‌های زمانی و شاخص‌ها را با طبقه‌بندی‌های مختلف از جمله دسته‌بندی بر مبنای بازه‌های زمانی در اختیار مخاطب قرار می‌دهند، در این دسته قرار می‌گیرند.
تعداد قابل‌توجهی از موسسات و نهادهای رسمی ملی و بین‌المللی در این دسته قرار می‌گیرند. پایگاه‌های داده بانک مرکزی ایران و مرکز آمار ایران، و پایگاه‌های داده بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول انبوهی از داده‌ها را در شاخص‌های مختلف طبقه‌بندی و در قالب نمودارها یا فایل‌های اکسل در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند. برای مثال در پایگاه‌های داده بین‌المللی نظیر صندوق بین‌المللی پول می‌توانید روند تغییر زمین‌های زیرکشت در دو کشور دلخواه را با همدیگر مقایسه کنید و بعد این داده را با روند تغییر در تولید ناخالص داخلی ترکیب کنید تا تصویر بهتری از سمت‌وسوی سیاست‌های صنعتی به دست بیاورید.
البته پایگاه‌های داده محدود به موضوعات عمومی نیستند. پایگاه داده بیمه مرکزی می‌تواند منبع خوبی برای دستیابی به داده‌های بیمه شخص ثالث در هر سال باشد. از آنجایی‌که دارندگان خودرو مکلف به خریدن بیمه‌نامه شخص ثالث هستند، چنین داده‌ای می‌تواند سمت‌وسوی بازار خودرو و خدمات پیرامونی آن از جمله خدمات فروش قطعات یدکی، تعمیر و نگهداری یا قیمت‌گذاری خودروی دست‌دوم را مشخص کند. در نتیجه انجمن‌های صنفی (مانند سندیکای داروسازان)، پژوهشکده‌ها (مانند پژوهشکده نفت، پژوهشکده رنگ) و سازمانهای قانون‌گذار و نظارتی (مانند اطلاعات موجود از شرکت‌های بورسی روی سامانه اطلاع‌رسانی ناشران سازمان بورس) در هر صنف از پایگاه‌های داده دست‌اول به شمار می‌آیند.
نشریات عمومی
نشریاتی که طیف وسیعی از تحلیل‌ها را عمدتاً به صورت مختصر منتشر می‌سازند و رجوع بدان‌ها می‌تواند سرخط‌های جدیدی را در اختیار تحلیل‌گر قرار دهد، در این گروه قرار می‌گیرند.
اشاره به مواردی که ذیل این گروه قرار می‌گیرند، کار چندان سختی نیست. روزنامه‌ها و وب‌سایت‌های اقتصادی یا بولتن‌های اقتصادی نهادهای دولتی و عمومی مهم‌ترین منابع در این گروه هستند. به عنوان مثال، در میان رسانه‌های داخلی عمومی می‌توان به ماهنامه آینده‌نگر اشاره کرد. این ماهنامه که توسط اتاق بازرگانی منتشر می‌شود، تحلیل‌های متعددی در شاخه‌های مختلف را دربرمی‌گیرد و می‌تواند یکی از بهترین منابع تحلیل کسب و کار در داخل کشور به شمار بیاید. نشریات بین‌المللی مانند وال‌استریت ژورنال و فایننشیال‌تایمز هم از مهم‌ترین منابع انگلیسی‌زبان در گروه نشریات عمومی به شمار می‌آیند.
موسسات تحلیل‌گر
این دسته شامل موسساتی‌ست که به‌طور تخصیی به فعالیت تحلیل‌گری می‌پردازند و نتایج حاصل از یافته‌های‌شان را در ازای دریافت وجه یا فروش اشتراک در اختیار مخاطب قرار می‌دهند. احتمالاً باید نام بیزنس‌مانیتور را شنیده باشید؛ این موسسه که زیرمجموعه‌ای از گروه فیچ است، از مشهورترین تحلیل‌گران بین‌المللی است که گزارشات خود را به صورت فصلی و در طیف وسیعی از موضوعات به فروش می‌رساند.
گزینه‌های مشابه فراوانی به غیر از بیزنس‌مانیتور در این دسته قابل ذکر هستند، حتی می‌توان گزارش‌های ترجمه‌شده بیزنس‌مانیتور را از برخی موسسات داخلی نیز تهیه کرد. شاید چالش اصلی در این دسته، رقم بالایی باشد که باید برای خرید هر گزارش پرداخت؛ درحالی‌که بعضاً محتویات گزارش کیفیت چندان قابل‌توجهی ندارند.
در کنار این سه دسته ارزشمند از منابع تحلیل کسب و کار، سه گروه دیگر وجود دارند که اهمیت و ارزش به مراتب بالاتری دارند، اما استفاده از آنها به مهارت بیشتری هم نیاز دارد:
ذخایر دانشی شرکت‌های مشاوره مدیریت
شرکت‌های مشاوره مدیریت بین‌المللی به طور مستمر گزارش‌هایی را در زمینه‌ها و موضوعات مختلف دانش مدیریت بر روی وب‌سایت‌های‌شان منتشر می‌کنند. این گزارش‌ها عمدتاً شامل یافته‌های اختصاصی مشاوران همان شرکت است و فهم آنها به تسلط بر زبان فنی مشاوره مدیریت در همان حیطه نیاز دارد. بسیار دیده‌ام که افراد نابلد این گزارش‌ها را در ارائه‌های خود به‌کار می‌گیرند و گاه حتی نتایج نمودارها و تحلیل‌ها را به شکلی نادرست تفسیر می‌کنند. یافتن این گزارش‌ها کار سهل و ممتنعی‌ست! اگرچه وب‌سایت شرکت‌های مشاوره مدیریت بین‌المللی به سادگی در دسترس است و تمامی گزارش‌ها بدون محدودیت قابل دانلود هستند، اما گاه یافتن یک گزارش خاص در میان انبوهی از تحلیل‌ها و دریایی از ذخایر دانشی دشوار می‌شود. در میان انبوه شرکت‌های مشاوره مدیریت، ذخایر دانشی شرکت‌های بیگ‌تری (مک‌کنزی، بی‌سی‌جی و بِین) و بیگ‌فور (پی‌دابلیوسی، ارنست‌اند‌یانگ، دیلویت و کِی‌‌پی‌اِم‌جی) از عمق بیشتری برخوردار است.
ذخایر دانشی نشریات دست اول دانش مدیریت
در میان انبوه نشریات دنیای کسبوکار، سه نشریه که توسط دانشگاه‌های هاروارد، اِم‌آی‌تی و کالیفرنیا منتشر می‌شوند، جایگاه ویژه‌ای دارند. بخش عمده‌ای از نظریه‌ها و تئوری‌های مدیریتی ابتدا به شکل یک مقاله در این نشریات (و عمدتاً در نشریه دانشگاه هاروارد) منتشر شده‌اند و پس از دریافت بازخوردهای مثبت از مخاطبان، امکان ارائه به شکل نظریه و کتاب را یافته‌اند. متاسفانه دسترسی به مقالات این نشریات برای مخاطبان ایرانی دشوار است، اما غیرممکن هم نیست. مطالعه مقالات و یادداشت‌های این نشریات کمک خوبی به پرورش مهارت تحلیل کسب و کار از یک‌سو و دستیابی به داده‌های اصیل و دست‌اول مدیریتی از سوی دیگر می‌کند و به‌شخصه برای من باعث افتخار است که تا هنگام نوشتن این یادداشت، سه سال است که عضوی از هیئت مشاوران نشریه دانشکده کسبوکار دانشگاه هاروارد هستم.
ذخایر دانشی نهادهای تخصصی بین‌المللی
در نهایت باید گزینه نهادهای تخصصی بین‌المللی را هم به عنوان یکی از بهترین و غنی‌ترین منابع تحلیل کسب و کار در نظر داشته باشیم. این نهادها مانند اوپک معمولاً نقش قانون‌گذاری و تنظیم بازار در یک بخش را بر عهده دارند و بازوهای مطالعاتی قدرتمند آنها، گزارش‌های پرمحتوایی را عمدتاً به شکل سالنامه منتشر می‌سازند. برای مثال، سالنامه چشم‌انداز بازار اوپک در بخش انرژی برای تحلیل‌گران کسب و کار منبعی بی‌همتا به شمار می‌آید و داده‌های عرضه و تقاضا در بخش‌های بالادستی، میان‌دستی و پایین‌دستی صنعت نفت را به صورت جهانی دربردارد. در نتیجه، اگر قصد تحلیل مسئله‌ای در بازار انرژی را داشته باشید، نمی‌توانید از برآوردهای اوپک برای چشم‌انداز بازار نفت چشم‌پوشی کنید.
در این دسته به غیر از اوپک می‌توان به نهادهای دیگری از جمله آژانس بین‌المللی انرژی، فائو، سازمان جهانی بهداشت و موارد مشابه اشاره داشت. طبیعی است که یکی از پیش‌نیازهای تحلیل در هر صنعتی، شناختن سازمان‌ها و مراجع قانون‌گذار بین‌المللی است و پس از این شناخت اولیه می‌توان به جست‌وجوی ذخایر دانشی این سازمان‌ها و نهادهای تخصصی پرداخت.
البته به موازات این شش دسته از منابع، همچنان می‌توان به سرخط‌های دیگری برای دستیابی به داده‌ها و تحلیل‌های کسبوکار اشاره کرد. به‌فرض اگر قرار باشد تحلیلی در صنعت پیمانکاری داشته باشیم، یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی ما گزارش‌های سالیانه شرکت‌های فعال در همین صنعت است. توانایی شناسایی شرکت‌های برتر و سپس، دسترسی به گزارش‌های عملکرد سالیانه یا اسناد استراتژیک آنها می‌تواند کمک بسیار زیادی به کیفیت تحلیل‌های‌مان بکند.
