مسئله فروش پایان نامه پدیده جدیدی نیست، اما اخیراً به یکی از تیترهای جذاب خبرگزاری‌ها و نشریات تبدیل شده است. تجربه نشان می‌دهد که رویکرد ما در برخورد با مسائل اساسی اغلب به صورت موج‌های زودگذر و هیجانی است و حتی گاهی این موج‌ها نشأت گرفته از مسائل سیاسی هستند. سال‌هاست که با پدیده پایان‌نامه فروشی و مقاله‌نویسی مواجه هستیم، دو سال پیش در یادداشتی با عنوان پژوهش به قیمت بازار اشاره‌ای به این مسئله داشتم و آنچه هم‌اکنون در پیاده‌روهای منتهی به نماد آموزش عالی کشور رخ می‌دهد، قبل از این هم وجود داشته است؛ اما دو نکته مهم در این موج جدید خبری وجود دارد.

نخست اینکه که چگونه می‌شود این پدیده را به توطئه بیگانگان نسبت داد؟! ارتباط دادن پدیده فروش پایان نامه و مقاله نویسی به توطئه بیگانگان مشابه همان رفتار نابالغی‌ست که هنگام برخورد با طیف وسیعی از مسائل و مشکلات داریم؛ مسئولیت را به گردن دیگری می‌اندازیم و صورت مسئله را پاک می‌کنیم. پدیده فروش پایان نامه و مقاله نویسی نتیجه مستقیم سیاست‌گذاری‌های اجتماعی برای توسعه نامتوازن و معیوب نظام آموزش عالی است. با فرض بر یک نگاه ساده و غیرپیچیده، نظام آموزش عالی (به دلایلی که خارج از این یادداشت کوتاه است) بدون نگاه استراتژیک نسبت به توسعه ظرفیت فوق‌لیسانس و دکتری اقدام می‌کند؛ بازار توان جذب این فارغ‌التحصیلان را ندارد؛ مشکلات اقتصادی ناشی از بیکاری و فشار اجتماعی ناشی از سرمایه‌گذاری چندین سال از عمر با تاثیر متقابل روی همدیگر افزایش می‌یابند؛ و در نتیجه، بخشی از فارغ‌التحصیلان رو به سوی نوشتن و فروش پایان نامه و مقاله برای پاسخ‌گویی به تقاضای ناشی از افزایش مستمر ظرفیت نظام آموزش عالی می‌روند. بنابراین وقتی این پدیده را به بیگانگان نسبت می‌دهیم، به طور طبیعی تصمیم‌گیری درباره افزایش ظرفیت نظام آموزش عالی و توسعه بی‌رویه رشته‌ها و واحدهای دانشگاهی را هم از جانب آنها قلمداد کرده‌ایم.

معضل فروش پایان نامه نتیجه مستقیم توسعه بی‌رویه ظرفیت نظام آموزش عالی در کشور است

دومین نکته مهم مسئله رشد علمی است؛ رشد علمی در ایران یک اشتباه مصطلح است! متاسفانه اشاره به تعداد مقالات منتشرشده در برهه‌ای به عنوان رشد علمی تلقی و آن‌چنان در گفتارهای رسمی ترویج گشت که به باور همگانی تبدیل شد. افزایش تعداد مقالات چاپ‌شده رشد علمی نیست؛ معیارهای متعددی نظیر تعداد استنادات به هر مقاله، میزان مقالات مشترک با پژوهشگران خارجی یا تعداد پتنت‌های مستخرج از مقالات مهم‌تر از تعداد مقالات منتشرشده هستند. همه اینها در حالی‌ست که فرایند انجام پژوهش و چاپ مقاله مستخرج از آن در یک نشریه معتبر بین‌المللی گاه تا ۵ سال طول می‌کشد و آنچه اکنون در کاهش تعداد مقالات منتشرشده می‌بینیم، نتیجه سیاست‌های امروز نیست و باید ریشه آن را در زمان دیگری جست‌وجو کرد. مسائل مهم دیگری مانند کیفیت نشریه‌هایی که مقالات نویسندگان ایرانی را چاپ می‌کنند، و یا آمار تعداد مقالاتی که به دلیل افشای تقلب علمی پس از مدت زمانی از انتشار بازپس‌گرفته می‌شوند، نیز وجود دارد که از حوصله این یادداشت خارج است.

و البته بماند که همه این سال‌ها داشتیم با پایان‌نامه‌های تقلبی و مقاله‌های فروخته شده که توطئه‌ای از جانب بیگانگان بود؛ قله‌های رشد علمی را یکی پس از دیگری فتح می‌کردیم!