اخیراً یادداشتی را درباره تغییر و تحولات مدل کسب‌وکار در صنعت پالایش نفت منتشر کرده‌ام. این یادداشت که بر روی وب‌سایت گروه پژوهشی صنعتی آریانا قرار گرفته است، چکیده‌ای از مطالعات گسترده‌‌ای است که در جریان پروژه برنامه‌ریزی استراتژیک پالایشگاه بندرعباس به منظور شناسایی روندهای کلان مدل کسب‌وکار صنعت پالایش نفت صورت پذیرفته است. تصور می‌کنم اگر در جست‌وجوی نمونه‌ای از مطالعه روندهای کلان صنعت هستید، مطالعه این یادداشت در عین اختصار، می‌تواند برای‌تان راهگشا باشد. از آنجایی که یادداشت اصلی روی وب‌سایت گروه پژوهشی صنعتی آریانا منتشر شده است، از بازنشر آن خودداری می‌کنم و فقط به چهار مورد از مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه درباره روندهای کلان صنعت پالایش نفت در منطقه خاورمیانه اشاره می‌کنم.
- افزایش حجم سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی در خاورمیانه به ویژه از سوی شرکت‌های نفتی اروپایی، شدت رقابت را در منطقه افزایش خواهد داد. عمده‌ترین محرک‌های افزایش شدت رقابت در منطقه خاورمیانه شامل کاهش هزینه تمام شده شرکت‌های اروپایی نسبت به گذشته و برتری تکنولوژیک آنها در حوزه پالایش است. بدین ترتیب این شرکت‌ها قادر به اداره واحدهای پالایشگاهی خود با هزینه کمتر خواهند شد و به سبب برتری تکنولوژیک می‌توانند به لحاظ کیفیت فرآورده‌ها به رقیبی جدی برای پالایشگاه‌های منطقه خاورمیانه تبدیل شوند. در نتیجه، پالایشگاه‌هایی که نتوانند تغییر و تحولات قابل ملاحظه‌ای در تکنولوژی پالایش و کیفیت فرآورده‌های خود داشته باشند، با خطر جدی حذف از بازار روبه‌رو هستند، زیرا به دلیل همجواری پالایشگاه‌های متعلق به شرکت‌های بین‌المللی و پالایشگاه‌های بومی قدیمی، اقلامی مانند هزینه خوراک و هزینه حمل همسان می‌شود و کانون تمرکز رقابت از قیمت به کیفیت منتقل خواهد شد.
- حضور شرکت‌های بزرگ نفتی بین‌المللی در منطقه خاورمیانه به طور طبیعی سبب توسعه صنعت حمل‌ونقل نفتی می‌شود و این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز ورود پررنگ‌تر شرکت‌های حمل‌ونقل نفتی بین‌المللی به خاورمیانه شود. این مسئله علاوه بر آنکه تهدیدی برای شرکت‌های حمل‌ونقل محلی خواهد بود، می‌تواند برای پالایشگاه‌ها فرصتی برای دستیابی به نرخ‌های رقابتی قلمداد شود و آنها بتوانند با توجه به توان عملیاتی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی بزرگ، فرآورده‌های تولیدی‌شان را به بازارهای دور از دسترس و جدید بفروشند. این روند پیامدهای جانبی متعددی خواهد داشت که الزاماً همه آنها متوجه صنعت پالایش نفت نیست. برای مثال، صنایع خدماتی مانند بیمه یا خدمات بندری در منطقه با رشد تقاضا روبه‌رو می‌شوند.
- افزایش ظرفیت پالایشگاهی در منطقه خاورمیانه می‌تواند در میان‌مدت زمینه را برای توسعه مدل کسب‌وکار به سوی خدمات ذخیره‌سازی فراهم کند. چنین تغییری در مدل کسب‌وکار پالایشگاهی هم می‌تواند به عنوان فرصتی برای کسب درآمد از طریق ارائه خدمات تلقی شود و هم اقدام پیشگیرانه‌ای در برابر تهدید ناشی از مازاد عرضه نسبت به تقاضا باشد. شرکت‌های پالایشی که به لحاظ موقعیت جغرافیایی فاصله کمتری با بنادر تجاری و آب‌های آزاد دارند (مانند پالایشگاه بندرعباس، پالایشگاه ستاره خلیج فارس و پالایشگاه آبادان)، می‌توانند این گزینه را در اولویت‌های استراتژیک خود قرار دهند.
- رونق صنعت پالایش در منطقه خاورمیانه سبب انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته پالایش به این ناحیه خواهد شد. این مسئله ضمن فراهم آوردن فرصت برای تبادل دانش و تکنولوژی زنگ خطری برای پالایشگاه‌های قدیمی خاورمیانه است و به نظر می‌رسد اتخاذ استراتژی توسعه محصول و گسترش تولید محصولات ویژه مانند انواع روغن‌ها و مشتقات نفتی می‌تواند ریسک این پالایشگاه‌ها را در رقابت برای تولید فرآورده‌های اصلی باکیفیت کاهش دهد. این روند هم پیامدهایی برای دیگر صنایع از قبیل صنایع ساخت تجهیزات مهندسی و آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه خواهد داشت که تمرکز روی آنها می‌تواند ظرفیت خلق ارزش کشور را در زنجیره صنعت نفت افزایش دهد.
برای مطالعه متن کامل یادداشت از این لینک استفاده کنید: مدل کسب‌وکار در صنعت پالایش: فرصت‌ها و تهدیدها
