عموماً وقتی صحبت از شبکه های اجتماعی می‌شود، ناخودآگاه تصورمان به سوی ارتباطات مجازی و به اشتراک‌گذاری تعدادی جمله، عکس و خبر می‌رود. اغلب لیست ذهنی‌مان هم محدود است و به زحمت می‌توانیم شبکه‌هایی را نام ببریم که به لحاظ کارکرد از همدیگر متفاوت باشند. اما واقعیت چیز دیگری است! روشن است که شبکه های اجتماعی مانند هر پدیده تکنولوژیک دیگری به تدریج جای خود را میان کاربران اینترنت پیدا کرده‌اند و دیگر تصور دنیا بدون این شبکه‌ها ممکن نیست. شبکه‌های اجتماعی فارغ از ساده‌سازی امکان برقراری ارتباط اجتماعی، از حیث کارکردی با هم متفاوتند و این تفاوت عامل تمایز میان آنها و حتی تمایز میان کاربران‌شان شده است، به همین دلیل ممکن است در میان دوستان و آشنایان خود اشخاصی را بشناسید که در فیسبوک عضو نیستند، اما در توئیتر یا اینستاگرام حضور فعالی دارند. دلیل تاکیدم روی تفاوت کارکردی شبکه‌های اجتماعی توجه به نیازها و شرایط خاص خودمان و سپس استفاده از این شبکه‌ها برای رفع نیازهایمان است. با نگاهی به فهرست‌های منتشره از شبکه‌های اجتماعی متوجه خواهید شد که تقریباً می‌توان برای هر گروه از مخاطبان و هر نوع نیاز یک شبکه اجتماعی اختصاصی را یافت. در این یادداشت کوتاه قصد معرفی دو شبکه اجتماعی علمی را دارم که به جامعه دانشگاهی و محققان اختصاص دارد و استفاده از آنها می‌تواند فرصت‌های تحقیقاتی خوبی را برای کاربران فراهم کند.

با جستجویی ساده درباره شبکه‌های اجتماعی اختصاصی به نام دو شبکه ResearchGate و Academia برخواهید خورد. این دو شبکه، همانطور که از نامشان پیداست، ماهیت علمی تحقیقاتی دارند. وب‌سایت ResearchGate در سال ۲۰۰۸ راه‌اندازی شده و در طی چند سال فعالیتش رشد سریعی از حیث تعداد کاربران و کارکنان داشته است. برای عضویت در این شبکه باید حتما یک ایمیل رسمی دانشگاهی داشته باشید، در غیر اینصورت نمی‌توانید عضو سایت شوید. این ویژگی سبب اطمینان از این بایت شده که همه کاربران این شبکه اجتماعی افراد دانشگاهی‌اند. وب سایت Academia نیز در سال ۲۰۰۸ راه‌اندازی شده و به عنوان یکی از شبکه های اجتماعی علمی فعالیت می‌کند، با این حال عضویت در این شبکه و دسترسی به منابع علمی موجود روی بستر آن برای همه افراد آزاد است. البته شبکه های حرفه ای محدود به این دو مورد نیستند و می‌توان شبکه‌های دیگری مانند پابلونز (Publons) را یافت که خدمات خاص علمی را ارائه می‌دهند.

از حضور در یک شبکه اجتماعی ویژه محققان و کاربران دانشگاهی چه انتظاراتی دارم؟

تصور می‌کنم برای معرفی شبکه های اجتماعی علمی بهتر است تا مروری روی انتظارات و خواسته‌هایی که در این نوع از شبکه‌ها به آنها پاسخ داده می‌شود، داشته باشم. مهمترین انتظاراتی که از حضور در یک شبکه اجتماعی دانشگاهی وجود دارد، به احتمال زیاد در فهرست کوتاه زیر قرار می‌گیرند:

برقراری ارتباط با اساتید داخلی و خارجی: در شبکه‌های اجتماعی علمی می‌توانید به جای دنبال کردن هنرمندان و ورزشکاران، فعالیت‌های تحقیقاتی اساتید دانشگاهی و محققان برجسته را دنبال کنید! این مسئله شما را در جریان آخرین دستاوردهای تحقیقاتی در حوزه‌های مشخص قرار می‌دهد. آن دسته از افرادی که قصد ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارجی را دارند از ارزش این اطلاعات آگاه‌اند. با اطلاع از زمینه‌های تحقیقاتی اساتید دانشگاه‌های هدف‌تان و پروژه‌هایی که در حال حاضر روی آن مشغول به کارند، می‌توانید احتمال پذیرش‌تان را افزایش دهید. به علاوه، گاه برخی از اساتید پیش‌نویس تحقیقات در حال انجام یا طرح درس خود را روی این شبکه‌ها به اشتراک می‌گذارند و این اطلاعات منبع باارزشی برای همه دانشجویان و محققان است.

مشارکت پژوهشی با محققان مختلف: یکی از مهمترین کارکردهای شبکه‌های اجتماعی علمی ایجاد فرصت مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی و علمی‌ست. با عضویت در این شبکه‌ها، تکمیل پروفایل کاربری‌تان و انتشار مقالات و پروژه‌های علمی‌تان به راحتی در معرض دید میلیون‌ها کاربر قرار می‌گیرید. هر دو شبکه‌ای که معرفی کردم، آمار دقیقی از بازدید صفحه شخصی و دفعات دانلود مقالات و فایل‌هایتان ارائه می‌دهند. تصور کنید یکی از این کاربران علاقه‌مند به نوشتن مقاله‌ای در حوزه تخصصی شما باشد و با مطالعه کارهای تحقیقاتی‌تان پیشنهادی برای همکاری بدهد؛ و علاوه بر این تصور کنید این پیشنهاد را از شخصی در یک کشور یا قاره دیگر دریافت کنید. من بعد از مدت کوتاهی از عضویتم در Academia چنین پیشنهادی دریافت کردم و حاصل این پیشنهاد یک پروژه تحقیقاتی مشترک با محققی در قاره افریقاست که پیش از این تصورش را هم نمی‌کردم!

افزایش دامنه تاثیرگذاری تحقیقاتی: در دنیای علم و پژوهش، تعداد مقالات به تنهایی نمی‌تواند نشان‌دهنده تسلط یک محقق به حوزه علمی مشخص باشد. در کنار معیار کمّی تعداد مقالات، تعداد استنادات دریافتی از سایر محققان که به کیفیت مقاله بستگی دارد، عاملی بسیار مهم است. در بسیاری از دانشگاه‌های خارجی بیشتر از توجه به معیار تعداد مقالات، به معیارهای مرتبط با تعداد و کیفیت استنادات دریافتی مانند اچ ایندکس توجه می‌شود. در گزارش‌های علم‌سنجی و رتبه‌بندی دانشگاه‌های برتر نیز این معیار سهم بسیار زیادی دارد. حضور در شبکه‌های اجتماعی علمی و انتشار مقالات‌تان در بستر این شبکه‌ها امکان دسترسی سایر محققان را به فعالیت‌های علمی شما افزایش می‌دهد و به تبع آن، احتمال استناد به تحقیقات شما را افزایش می‌دهد. هر دو شبکه مورد اشاره در این یادداشت بستر نرم‌افزاری قوی‌ای برای انتشار مقالات دارند. با توجه به رتبه هر دو سایت در جستجوی گوگل، زمانی که فایل مقالات‌تان را در این دو شبکه با دیگر محققان به اشتراک می‌گذارید، مقاله‌تان به سادگی به صفحات نخست موتورهای جستجو راه پیدا می‌کند و به علاوه، انتشار آن به اطلاع همه کاربران سایت که علاقه‌مندی‌شان را به آن موضوع خاص اعلام کرده‌اند، می‌رسد.

 با توجه به این سه کارکرد برجسته، به نظر می‌رسد حضور در این شبکه‌ها می‌تواند برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی، محققان دانشگاهی و غیردانشگاهی و اساتید دانشگاه‌ها، منافع فراوانی داشته باشد. انتشار مقالات فارسی زبان در این شبکه‌ها سهم خوبی در تولید محتوای فارسی در شبکه اینترنت خواهد داشت و به علاوه می‌تواند با در معرض دید قراردادن مقالات انگلیسی زبان ایرانی و ساده‌سازی مراجعه محققان دیگر کشورها به این مقالات، شاخص‌های کیفی تولید علم را هم ارتقا دهد. اما پیش از آنکه در این شبکه‌ها عضو شوید، به خاطر داشته باشید که حضور در هر مکانی، اعم از فیزیکی یا مجازی، نیازمند رعایت قواعد خاص آن مکان است و نباید این شبکه‌های اختصاصی را با فیس‌بوک و شبکه‌های اجتماعی دیگر اشتباه گرفت!

مشاهده پروفایل من در Academia

مشاهده پروفایل من در ResearchGate