مدت مدیدی بود که به دلیل دیگر مشغله‌ها، از فعالیت‌های پژوهشی آکادمیک فاصله گرفته بودم؛ تا اینکه این سد به‌واسطه پیشبرد چند پروژه پژوهشی در حیطه مباحث استراتژی و کسب‌وکار بین‌المللی شکسته شد و بلاخره اولین خروجی از این پروژه‌ها منتشر شد! کسب‌وکار بین‌المللی موضوع مهجوری در میان شاخه‌های دانش مدیریت در ایران است و علل متنوع و درهم‌تنیده‌ای دارد. تولیدات غیررقابتی، ناکارآمدی نظام راهبری شرکت‌ها، چالش‌های نقل و انتقال پول و تحریم‌های بین‌المللی تنها بخشی از این مسائل‌اند. به همین دلیل پژوهش در این حوزه هم رونق چندانی در میان تحقیقات داخلی ندارد، یا پرسش‌های استراتژیک معناداری در اختیار پژوهشگران داخلی نیست. بااین‌حال حیطه کسب‌وکار بین‌المللی کانون اصلی تمرکز من در فعالیت‌های پژوهشی بوده است و مقالاتی که در این سال‌ها منتشر کرده‌ام، همگی خاستگاه کسب‌وکار بین‌المللی دارند. یکی از موضوعات مهم در این حیطه، نقش دولت‌ها در تسهیل ورود و حضور شرکت‌ها به بازار بین‌الملل است؛ سیاست های حمایت گرایانه دولتی به شکل‌های مختلف می‌تواند عملکرد شرکت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد و پرسش دقیقاً همین‌جاست: سیاست های حمایت گرایانه دولتی «چگونه» عملکرد شرکت‌ها و به‌ویژه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
در وهله نخست به‌نظر می‌رسد دولت و سازمان‌های عمومی (نهادهایی مانند سازمان توسعه تجارت در ایران) می‌توانند به شرکت‌ها برای حضور در بازارهای بین‌المللی کمک کنند؛ اما شواهد تجربی این نگاه شهودی را تایید نمی‌کنند و یافته‌های پژوهشگران هم تاثیر مثبت و هم فقدان تاثیرگذاری کمک‌ها و مشوق‌های دولتی را نشان می‌دهد. حتی در میان مطالعات متمرکز روی این مسئله مواردی یافت می‌شود که این تاثیرگذاری را نامطلوب و منفی ارزیابی کرده‌اند. به همین دلیل، بررسی این رابطه یکی از اولویت‌های پژوهشی در حیطه کسب‌وکار بین‌الملل است تا هم توسعه نظری (توسعه دانش و نظریه در مسیر بنیادین) و هم شواهد تجربی (برای ارتقای سیاست‌گذاری‌های تجاری) را فراهم کند. بر همین مبنا، در آخرین مقاله چاپ‌شده‌ام با عنوان Trade Policy Revisited: How Government Support Initiatives Affect International Performance in SMEs که در نشریه Review of International Business and Strategy از انتشارات Emerald در سال ۲۰۲۴ منتشر شده است، به رابطه میان کمک‌ها و مشوق‌های دولتی و عملکرد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط پرداخته‌ام و چگونگی تاثیرگذاری مداخلات دولتی را از طریق سه مولفه قابلیت‌های استراتژیک (از خاستگاه نظریه منبع‌محور)، شبکه‌سازی بین‌المللی (از خاستگاه نظریه شبکه‌ها)، و فشارهای نهادی (از خاستگاه نظریه نهادی) ارزیابی کرده‌ام. در این مقاله برای مفهوم‌سازی مداخلات دولتی از دو سطح مداخلات اطلاعاتی و مداخلاتی عملیاتی استفاده شده و مفهوم‌سازی عملکرد بین‌المللی نیز به‌واسطه دو وجه عملکرد اقتصادی و عملکرد استراتژیک صورت پذیرفته است و تحلیل‌های آماری نیز با اتکا به مدل‌سازی معادلات ساختاری (PLS-SEM) انجام شده است. فرضیات پژوهش به شرح ذیل‌اند:
H1: Government support initiatives positively affect international performance. H2: Government support initiatives positively affect strategic capability. H3: Government support initiatives positively affect international networking. H4: Government support initiatives positively affect institutional pressures. H5: Strategic capability positively affects international performance. H6: International networking positively affects international performance. H7: Institutional pressures positively affect international performance.
یافته‌های حاصل از تحلیل‌های آماری نشان می‌دهد مداخلات دولتی به تنهایی نمی‌توانند تاثیر مثبتی بر عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط در بازارهای بین‌المللی بگذارند. تاثیرگذاری این مداخلات، چه به صورت کمک‌های اطلاعاتی و چه به شکل مشوق‌های مالی و غیرمالی تنها در صورتی موثر خواهد بود که یکی از سه مولفه قابلیت‌های استراتژیک، شبکه‌سازی بین‌المللی و یا فشارهای نهادی را به‌عنوان واسط درنظر بگیریم؛ آن‌هم با درنظرگرفتن این نکته که شبکه‌سازی بین‌المللی می‌تواند عملکرد شرکت‌های کوچک و متوسط را بهبود دهد، اما مداخلات دولتی نمی‌توانند نقش معناداری در شکل‌دهی به این شبکه‌ها داشته باشند.
کاربست نتایج این پژوهش در سیاست‌گذاری تجاری در سطح ملی، بیش از هر نقطه دیگری است. به‌عبارت دیگر، این پژوهش و یافته‌هایش لزوم توجه سیاست‌گذار را به طراحی سازوکارهای حمایت‌گرانه‌ای فرا می‌خواند که به‌جای تمرکز بر تاثیرگذاری مستقیم در بازار هدف، تقویت قابلیت‌های استراتژیک بنگاه یا تلطیف چالش‌ها و فشارهای نهادی را هدف قرار دهد.
مرجع‌شناسی مقاله:
Trade Policy Revisited: How Government Support Initiatives Affect International PErformance in SMEs?. Review of International Business and Strategy, 2024, https://doi.org/10.1108/RIBS-02-2024-0015 [Pdf | Journal Website]
